سنت‌های گیلانیان قبل از حلول سال نو

به گزارش خوبان به نقل از شبستان: گیلانیان با اجرای آئین‌ها و مراسم خاصی به استقبال سال نو می‌روند که پیام آور نوشدگی سال، رویش دوباره و پیوستن به طبیعت است.

روز اول فروردین، نوروز ایرانیان که در آغاز فصل بهار جشن گرفته می‌شود، پیام آور نو شدگی سال و آمدن گرما و مرگ زمستان و رویش دوبارۀ طبیعت، و زمان خروج انسان از عالم خمودگی و پیوستن به طبیعت و شروع به حیات اجتماعی دوباره در جامعه است.

نوروز در اسلام هر چند که به مذهب شیعه منحصر نیست، اما چنان در میان شیعیان فراگیر است که حتی روایاتی از امامان شیعه نیز در بزرگداشت نوروز نقل شده است. علامه مجلسی در “السماء‌والعالم” از امام صادق‌(ع) حدیثی را بدین مضمون نقل می‌کند: “در آغاز فروردین، آدم آفریده شد و آن روز فرخنده‌ای است برای طلب حاجت‌ها و برآورده شدن آرزوها و دیدار پادشاهان و کسب دانش و زناشویی و مسافرت و داد و ستد. در آن روز خجسته بیماران بهبودی می‌یابند و نوزادان به آسانی زاده می‌شوند و روزی‌ها فراوان می‌گردد.”

نوروز، سمبل تحول و تغییر و دگرگونی است. ایرانیان به ویژه گیلانیان با خانه تکانی و پوشیدن لباس نو واجرای آئین‌ها و مراسم گوناگونی سعی می‌کنند به استقبال این تحول بروند.
فچین دچین یا خانه تکانی
خانه تکانی از جمله آئین های نوروز است که 10 تا 15روز مانده به نوروز (سال نو)خانه تکانی شروع می شود. در این آئین همه وسایل خانه گردگیری و شستشو شده و پاکیزه می‌شود.

پس از خانه تکانی، نوبت سبزه کاشتن می‌شود. مادران حدود یک هفته مانده به نوروز، مقداری گندم و عدس و ماش و شاهی در ظرف‌هایی زیبا ریخته و خیس می‌کنند تا آهسته آهسته بروید و برای سفره نوروزی آماده شود.

آینه تکم
یکی دیگر از مراسم قبل از سال نو، اجرای یک نمایش عروسکی به نام “آینه تکم” است که در نواحی غربی استان گیلان انجام می‌شود. “تکم چی‌ها” از آذربایجان به نقاط هشتپر و حتی انزلی و رشت آمده و پیام آور رسیدن سال نو و نوروز می‌شوند.

” تکم” عروسکی به شکل بز بود که به دسته‌ای متصل می‌شد و آن را با پارچه‌ها و منجوق‌های رنگی و پر می آراستند و با بالا و پایین بردن دسته‌ای که از میان چوبی سوراخ دار می‌گذشت، آن را به حرکت و جنبش وا می‌داشتند، در کنار این نمایش با صدای دو چوب که به هم می‌خورد و آهنگی شاد را تداعی می‌کرد، تکم چی‌ها ترانه هایی خوش آهنگ می‌خواندند.

عروس گوله
نمایش “عروس گوله” نیز از دیگر مراسم قبل از حلول سال نو به شمار می‌رفت. این نمایش همراه با آواز ریتمیک دارای مفاهیم اخلاقی و آیینی خاصی بود. بازیگران این نمایش معمولاً سه نفر بودند و به نقش غول، پیربابو و نازخانم ظاهر می‌شدند. نقش نازخانم را بیشتر مواقع پسر جوانی که لباس زنانه پوشیده بود اجرا می‌ کرد.

نوروز خوانی
نوروز خوانی از مراسم آخر هر سال در گیلان است. نوروزخوانی که هم اکنون نیز کم و بیش رواج دارد، در گیلان نماد ورود بهار و خیر و برکت است. برای این کار گروهی نوروزخوان در کوچه و خیابان به راه می افتند و اشعاری می‌خوانند. اغلب نوروزخوانان نخست دوازده امام را می‌خوانند و وقتی به قسمت ترجیع‌بند می‌رسند، آن را دو نفری تکرار می‌کنند و بعد شعر نوروز و نوسال می‌خوانند و این شعر چنین آغاز می شود:

همی بخوانم من امام اولین را
شه کشور امیرالمؤمنین را
وصی جانشین یعنی علی را
به یاسین و الف لام و به فیروز
دهید مژده که آمد عید نوروز {
امام دومین هم دسته ی گل
شفاعت می کند او بر سر پل
امام سومین شاه جهان است
بود نامش حسین شاه یگانه و . . . . »

آنها این اشعار را تا امام دوازدهم تکرار می کنند.

گفتنی است،”نوروزی” یا “نوروزی خوانی” در گیلان نخستین‌بار 135 سال پیش توسط الکساندر خوتسکو ایرانشناس روسی گرد‌آوری شده است، خوتسکو که مدت یازده سال در ایران و در مناطق شمالی ایران اقامت داشت، مطالعات ارزنده‌ای در زمینه‌های زبانشناسی ایران و به خصوص گویش‌های گیلکی، طالشی و مازندرانی انجام داد.

انتهای پیام/84